کلمه آسم از زبان یونانی گرفته شده است که معنی آن تنگی نفس است آسم بیماری مزمن مجاری هوایی است که با واکنش بیش از حد مجاری هوایی به طیف وسیعی از محرک ها شناخته می شود؛این پاسخ بیش از حد ، به التهاب و انسداد مجاری هوایی می انجامد.آسم یک بیماری حمله ای است که در فواصل معین بروز می نماید، معمولا حملات آسم ، کوتاه مدت می باشد و هر حمله بیش از چند دقیقه تا چند ساعت طول نمی کشد؛بعد از پایان این مدت به نظر می رسد که بیمار بهبودی کامل پیدا کرده است. یکی از دلایل ورم در افراد مبتلا به آسم ،آلرژی است درمان یا کنترل آسم به طریق 2 گروه دارو انجام می‌شود:

• داروهای موضعی (گشاد کنندگان لوله‌های تنفسی) مانند سالبوتامل
• داروهای ضد ورم مانند کورتونها

شیوع آسم :

آسم یک بیماری شایع است و بیش از 100میلیون نفر از مردم دنیا به این بیماری مبتلا می باشند. آسم یک بیماری غیر واگیر است که اغلب جنبه ی ارثی داشته و می تواند در هر سنی رخ دهد، اما تقریبا نیمی از تمام موارد جدید بیماری، در کودکان زیر 100 سال بروز می نماید.

علت آسم :

محرک هایی که باعث پاسخ بیش از حد مجاری هوایی و شروع حمله ی آسم می گردند را می توان به هفت گروه تقسیم نمود که عبارتند از:

1. آلرژن ها : موادی که باعث ایجاد حساسیت و پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی می شوند را مواد حساسیت زا یا آلرژن می نامند.اکثر آلرژن های ایجاد کننده ی آسم به وسیله ی هوا منتقل می شوند و برای ایجاد یک حالت حساسیت لازم است که به مقدار کافی در هوا موجود باشند؛پس از آنکه حساسیت ایجاد شد،در برخورد های بعدی بیمار نسبت به آلرژن عکس العمل شدیدتری نشان می دهد به طوری که مقادیر جزئی از آلرژن موجب تشدید قابل ملاحظه ی بیماری خواهد شد. این نوع آسم را که توسط آلرژن ها ایجاد می شود آسم آلرژیک می نامند ؛ غالبا فصلی بوده و به طور شایع در کودکان و جوانان دیده می شود.

2. محرک های دارویی:بعضی افراد که آسم دارند،به مصرف آسپرین حساس می باشند و مصرف آن در این افراد باعث ایجاد حمله ی آسم می شود.

3. عوامل محیطی و آلودگی هوا: علل محیطی ایجاد آسم معمولا با شرایط آب و هوا که باعث افزایش غلظت آنتی ژن ها و مواد آلوده کننده ی موجود در هوا می شوند،ارتباط دارد.این شرایط معمولا در شهر های صنعتی بزرگ و مناطق شلوغ شهر فراهم بوده و غالبا با تغییر درجه حرارت و سایر عواملی که باعث ایجاد توده ی هوای راکد می شوند،همراه است.در این شرایط اگرچه در کلیه افراد جامعه علائم تنفسی پیدا می شود ولی شخص مبتلا به آسم با شدت بیشتری درگیر می شود.

4. عوامل شغلی: در برخی موارد استنشاق ماده ای که به طور مرتب در محیط کار وجود دارد باعث ایجاد آسم می شود که این حالت را آسم شغلی می نامند. تقریبا حدود 2000 ماده ی مصرفی در مکان های کاری وجود دارند که به عنوان آغاز کننده ی آسم شناخته شده و عبارتند از : رزین ها،چسب ها و لاستیک خام،آنزیم های بیولوژیک (مانند پاک کننده های لباس) و برخی مواد شیمیایی به خصوصایزوسیانید که در رنگ کاری با اسپری به کار می رود.

5. عفونت ها: عفونت های تنفسی شایع ترین علت ایجاد کننده ی حملات حاد آسم می باشند.تحقیقات نشان داده است که عفونت های تنفسی با منشا ویروسی ،باعث حمله ی حاد آسم می شوند و شواهدی وجود ندارد که نشان دهد عفونت های باکتریایی نقشی در این پدیده دارند.

6. ورزش: فعالیت فیزیکی می تواند باعث بروز آسم شود و همچنین ممکن است حمله ی آسم را تشدید نماید. استنشاق هوای سرد در ضمن ورزش به طور قابل ملاحظه ای باعث افزایش شدت حملات آسم می شود،در صورتی که استنشاق هوای گرم و مرطوب ممکن است باعث کاهش و یا قطع حمله ی آسم گردد.بنابراین فعالیت های ورزشی از قبیل سرسره روی یخ ، اسکی و هاکی روی یخ بیشتر از شنا در استخر گرم و سرپوشیده دارای اثرات تحریکی بر روی مجاری هوایی است.

7. فشارهای عصبی: در حال حاضر اطلاعات واقعی و فراوانی وجود دارد که نشان می دهد عوامل روانی قادرند سبب تشدید یا تخفیف بیماری آسم شوند.

علائم آسم :

آسم یک بیماری دوره ای است که در حد فاصل دوره های تشدید حاد آن ، دوره های بدون علامت وجود دارد.سه علامت اصلی آسم شامل : تنگی نفس،سرفه،خس خس سینه می باشند.

در معمول ترین شکل،آسم یک بیماری دوره ای است که در آن تمام علایم سه گانه با هم وجود دارند.در آغاز حمله ی آسم ،به بیمار احساس گرفتگی در قفسه سینه دست می دهد مه اغلب همراه با یک سرفه ی بدون خلط است.تنفس به حد قابل شنیدن خشن بوده و خس خس سینه در هر دو مرحله ی تنفس (دم و بازدم) واضح است.بازدم طولانی می شود و بیمار اغلب دچار افزایش تعداد تنفس ، افزایش تعداد ضربان قلب و افزایش خفیف فشار خون می گردد.

راههای تشخیص آسم

اولین قدم تشخیص آن است و آن را از ۲ طریق باید شناسایی کرد:

• علائم: تنگی نفس ، سرفه.
• اسپیرومتری: اگر 1-FEV زیر حد نرمال باشد و بعد از استنشاق سالبوتامول به حد نرمال برگردد. البته در مواردی مانند آسم خفیف امکان شهود و اثبات این ۲ طریق امکان نداشته باشد باید از تست با متاکولین استفاده کرد.

سنجش تنفس Spirometry

آسم یک مریضی مزمن برونشها (لوله‏های هوائی) می‏باشد که علت آن ورم دیواره‏های این لوله‏ها است. این ورم باعث تنگی تنفس (بازدم) و سرفه و حالت گرفتگی قفسه سینه می‏شود. یکی از عناصر اصلی برای تشخیص آسم ، وجود تنگی لوله‏های هوایی موقع بازدم است. به همین علت یکی از مهمترین آزمایشها برای پزشک سنجش تنفس (اسپیرومتری) است که از طریق آن می‏توان آسم را تشخیص داد و کنترل درمان را از طریق آن پیگری کرد. Spirometry آزمایش بدون درد و Non INVASIVEE است که با آن می‏توان تنفس یک فرد را اندازه‏گیری نمود. (حجم تنفسی). اسپرومتری در سال 1946 در انگلیس اختراع شد.

تنفس چیست ؟

تنفس عملی است که به طریق آن اکسیژن از اتمسفر بیرون به نایژکها منتقل می‌شوند و بالعکس دی اکسید کربن از نایژکها به بیرون فرستاده می‌شوند. تنفس از 2 فاز تشکیل شده است. یک دم و دیگری بازدم ، و در طی هر فاز ، دم مقدار ثابتی هوا وارد ششها شده و همانقدر هم خارج در بازدم خارج می‏شود. ترکیب هوای وارد شده با هوای خارج شده تفاوت دارد، هوای دم غنی از اکسیژن و فقیر از دی‏اکسید کربن است در حالی که هوای بازدم برعکس غنی از دی‏اکسید کربن و فقیر از اکسیژن می‏باشد. در ششها همیشه مقدار هوای ثابتی در پایان هر بازدم باقی می‌ماند که به آن حجم باقیمانده می‌گویند.

طبقه بندی آسم قبل از درمان بر اساس علائم و FEV-1

• خفیف موعدی
• همیشگی خفیف
• همیشگی متوسط
• همیشگی وخیم

درمان آسم :

حذف عامل یا عوامل ایجاد کننده ی آسم در محیط زیست بیماران مبتلا به آلرژیک ، موفقیت آمیزترین وسیله ایست که برای درمان این حالت در دسترس است.

درمان های دارویی : داروهای مورد استفاده در درمان آسم را می توان به سه دسته ی اصلی تقسیم کرد که عبارتند از :

1. داروهای تسکین دهنده: این داروها اثرات خود را با شل کردن عضلات دیواره مجاری هوایی اعمال کرده و باعث باز شدن مجاری هوایی و برقراری جریان هوا می شوند،که در نتیجه ی این اعمال ،تنفس فرد به آسانی انجام می پذیرد.این دارو ها را اصطلاحا داروهای گشادکننده ی برونش می نامند و به صورت استنشاقی (اسپری) مصرف می شوند.این اسپری ها معمولا به رنگ آبی می باشند اما گاهی اوقات به رنگ های سبز و یا خاکستری هم ساخته می شوند.در اکثر موارد،زمانی از این اسپری ها استفاده می شود که علائم بیماری بروز کرده و بیمار احساس ناراحتی می کند؛اما اگر بیمار مبتلا به آسم شدید باشد مصرف روزانه و منظم این اسپری ها توصیه می شود.از این گروه می توان اسپری سالبوتامول را نام برد که آگونیست بتا 2 گیرنده های آدرنرژیک و کوتاه اثر می باشد.

2. داروهای پیشگیری کننده: این داروها با کاهش التهاب در مجاری هوایی اثر خودرا اعمال می نمایند و در نتیجه باعث کاهش تحریک پذیری آن ها می شوند.بر خلاف داروهای تسکین دهنده که اکثرا فقط در هنگام ناراحتی بیمار مصرف می شوند، این دسته از داروها را باید به صورت منظم و معمولا روزی 2بار مصرف نمود.اسپری های پیشگیری کننده معمولا به رنگ قهوه ای یا نارنجی هستند و برخی از آنها نیز قرمز و زرد می باشند.از این گروه می توان اسپری بکلومتازون را نام برد.

3. داروهای اورژانسی: هنگامی که یک آسم حاد رخ می دهد ، دو روش درمانی اورژانس برای درمان آن در دسترس است:

o استفاده از مقادیر زیاد داروهای تسکین دهنده (اغلب از طریق یک دستگاه نبولایزر)

o استفاده از مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب (مانند قرص های استروئیدی یا تزریق آمپول استروئیدی)

دستگاه نبولایزر یک دستگاه ساده ی کمپرسور هوا می باشد که باعث تبدیل داروها به صورت ذرات ریز شده و با این وسیله ، داروها به صورت اسپری درآمده و از طریق یک ماسک و لوله ی دهانی ، می توان آنها را استنشاق نمود.

پیش آگهی آسم :

بسیاری از کودکان و بزرگسالان دارای آسم اگر از توصیه های پزشک برای وضعیت خود بهره ببرند و از برنامه درمانی پیروی کنند می توانند یک زندگی عادی داشت باشند.آسمی که در کودکی شروع می شود در حدود سن 200 سالگی در نیمی از افراد برطرف می گردد.

کنترل آسم :

یکی از مهمترین راه های کنترل آسم استفاده ی دقیق و برنامه ریزی شده از داروها می باشد اما کنار مصرف دارو،می توان از نکات زیر برای کاهش خطر حمله و کاهش علائم آسم استفاده نمود.

-همیشه وسیله ی استنشاق را به همراه داشته باشید و آن را در مسافرت ها و تعطیلات فراموش نکنید.

-از موادی که پاسخ آلرژیک ایجاد می نمایند دوری کنید و از حیواناتی که دارای پشم و مو هستند مانند حیوانات خانگی در صورت حساسیت به آن ها ، دوری کنید.

-به طور مداوم ورزش کنید اما از ورزش کردن در هوای سرد خودداری نمایید زیرا باعث تحریک می شود.

-سیگار نکشید و سعی کنید از محیط های آلوده و دود سیگار افراد سیگاری دوری نمایید.

-اگر حملات شما به سبب فشارهای عصبی و استرس ایجاد می شود ، سعی کنید از اعمال و ورزش های آرام بخش استفاده نمایید.

بیشتر بخوانید:

بیماری آسم چیست

جلوگیری از حملات آسم با رعایت این نکات

بیماری آسم کودکان را جدی بگیرید

درمان بیماری آسم کودکان با رژیم غذایی

حاملگی بیماران مبتلا به آسم

تمرینات ورزشی برای بیماران مبتلا به آسم

بیماری آسم یا تنگی نفس چیست؟

آسم آلرژیک چیست و چگونه درمان میشود ؟

منابع و مآخذ :

کتابچه سلامت _انتشارات تابش اندیشه _گردآوری و تدوین دکتر جواد عبدالملکی ، متین رحمت پناهی
سایت رشد